Hamam böcekleri, Blattodea takımına ait böceklerdir. Dünya genelinde 6 farklı böcek grubunda yaklaşık 4.500’e yakın tür ile sınıflandırılmışlardır. Hamamböcekleri, 2.000 metrenin üzerindeki rakımlar ve kutup bölgeleri hariç, dünyanın her yerinde görülebilirler ama daha çok sıcak iklimleri tercih ederler. Ancak hamam böcekleri insanlarla birlikte soğuk iklimlere de uyum sağladılar.

4000’den fazla tür olmasına karşın, yalnızca 30 kadar hamam böceği türü insanların yaşadığı alanlarda yoğun olarak bulunur ve böcek ilaçlama sektörünün hedefindedir. Hamam böcekleri, evlerde, iş yerlerinde ve diğer yapıların içinde yiyecek, sıcaklık ve nemli ortamlardan yararlanarak yaşayabilirler. Ev içinde karşılaşılan en yaygın hamam böceği türleri arasında Alman hamam böceği (kalorifer böceği), Amerikan hamam böceği, Asya hamam böceği ve Avustralya hamam böceği bulunur.

Hamam böceği olarak bilinen böcekler ülkemizde iki türü ile çok iyi bilinirler. Bunlar Amerikan hamam böceği ve Alman hamam böceği türleridir. Alman hamam böceği ülkemizde kalorifer böceği olarak da bilinir. Fakat dünyada hamam böcekleri hem sayı hem alt türler olarak karıncalar ile beraber en yaygın böcek türüdür. Hamam böcekleri şimdi olduğu gibi tarihte de insanların en eski haşereleri olmuştur. Buzul devrinde yaşayan insanların konutlarında fosillerinin bulunması, bu böcek grubunun belki de insanlar tarafından iyi tanınan en eski hayvanlar olduğunu göstermektedir. Nitekim Oriyental (Doğu) hamam böceğinin (Blatta orientalis) Taş Devri'ndeki insanlarla beraber yaşadığı fosillerle kanıtlanmıştır. Bugünkü hamam böceklerinin özelliklerini gösteren en eski fosiller Protoptera dönemine kadar dayanmaktadır. Bu fosil formlar, büyük bir olasılıkla, Orta Karbon döneminde Protoblattoidea denen hayvanlardan türemiştir. Hiçbir böcek takımının evrimsel gelişmesi, fosillerle, bu böcek takımı kadar güzel izlenilememiştir. Özellikle kanatları çok iyi fosilleşmiştir. Uygun ortamlara düşen kalıntılardan anladığımız kadarıyla, iç organları da çok büyük değişikliklere uğramadan, bugüne kadar gelebilmiştir. Hamam böceklerinin bilimsel ismi de onların en büyük özelliğinden alınmıştır. Blatta, Latince de ışıktan kaçan demektir.

Hamam böcekleri sert bir kabuk ile korunan, yumuşak gövdeye sahip, uzun antenleri, ısırgan ağız parçaları ve karın sırtından karın çıkıntıları (cerci) olan eklembacaklılardır. Dış kanat çifti kalın ve kösele, iç kısım zarsıdır. Hamam böcekleri uçabilirler ama genellikle ince bacaklarıyla hızlı koşmayı tercih ederler. Akşamları aktiftirler ve organik yiyeceklerle beslenirler.

Eksik bir metamorfoz geçirirler. Olgunlaşmamış formlar yetişkin minyatürlerine benzer, ancak kanatsızdır.  Hamam böcekleri yumurtalarını bir kapsül içinde bırakır, bu kapsüle "ootheca" denir. Ootheca, yumurtaları koruyan sert ve dayanıklı bir yapıdır. Her hamam böceği türünün oothecası, şekil ve boyut açısından diğerlerinden biraz farklıdır. Hamam böceği türlerine bağlı olarak, her ootheca içerisinde birkaç düzineden birkaç yüze kadar yumurta bulunabilir. Dişi hamam böcekleri, oothecaları güvenli ve saklı bir yere bırakır veya bazen üzerinde taşır, böylece yumurtaları korunur ve gelişir. Yumurtaların gelişimi ve yumurtadan çıkan yavru böceklerin sayısı, türe ve çevresel koşullara bağlı olarak değişir.

Yemek yemeden haftalarca yaşayabilirler ama su önemlidir. En iyi yiyeceklerden en iğrenç çöplere kadar her şeyi yerler ve genellikle geceleri beslenirler.

Alman hamam böceğinin vücut yüzeyinde yaklaşık 14.000 bakteri (çoğunlukla Staphylococcus spp.) olduğu tahmin edilmektedir. Kolera patojeni Vibrio ile kontamine olmuş yaklaşık 200 µl dışkıyla beslenen Amerikan hamam böceklerinin dışkısında 30-80 saat sonra canlı vibriolar bulundu. Normalde toynaklıları enfekte eden bir yuvarlak kurt (Gongylonema spp.), hamamböceklerinde kist oluşturabilir ve kontamine yiyecekler yoluyla insanlara bulaşabilir. Sineklerde olduğu gibi, hamamböceklerinin yaygınlığı çevre kirliliğinin bir sonucudur. Ancak bunlarla ilişkili çok az bağırsak hastalığı vardır. Bununla birlikte, alerjiye veya astıma neden olabilecek büyük miktarlarda antijenik malzeme (dışkı, kütikül, leş kalıntıları) üretir.

Pek çok farklı ortama uyum sağlayabilir ve yaşayabilirler ancak genellikle iç mekanlarda nemli ve sıcak ortamları tercih ederler. Salgıladıkları feromonlar ve bıraktıkları dışkı ile diğer hamamböceklerine su ve besin kaynaklarının ve yuvalarının yerini gösterirler. Dokunsal ve kimyasal olarak iletişim kurarlar. Sofistike şekilde sürü davranışı sergilerler.

Hamam böcekleri yaklaşık 300 milyon yıldır dünya üzerinde yaşıyorlar. Bazı türler hiçbir şey yemeden 1 ay aktif olarak yaşayabilirler. Su altında yarım saate kadar boğulmadan hayatta kalabildikleri gözlemlenmiştir. Radyasyona insanlardan 6 ila 15 kat daha dirençlidirler. Bir hamam böceği beyni ayaklarının içinde olduğu için kafası olmadan iki hafta yaşayabilir ama kafası olmayan bir hamam böceği aç kalır.

Türkiye'de üç yaygın tür hamam böceği vardır. Bunlar Alman hamamböceği (Blattella germanica), Doğu hamamböceği (Blatta orientalis) ve Amerikan hamamböceğidir (Periplaneta americana). Doğu hamam böceği Türkiye'nin yerli böceğidir.

Temas ürtiker ve egzamaya neden olur. Aşırı duyarlılık geliştirenler, hamamböceklerinin sindirim enzimlerine ve dışkılarına karşı alerjik astım geliştirebilirler. Bu, özellikle laboratuvar çalışanları arasında yaygındır.

Çeşitli patojenlerin mekanik taşıyıcılarını veya ara konakçılarını yaparlar. Hamamböceği, kolera, tifo, tüberküloz, basil, Entamoeba coli, E. histolyrica, Balantridium coli, Giardia intestinalis kistlerinin yayılmasında mekanik taşıyıcı olarak rol oynar.

Böcek ilaçlarına geliştirdikleri dirençler ve üremedeki başarıları onları hala yaşam alanlarında en sık gördüğümüz böcek türü yapmaktadır. Hamam böceği ilaçlaması ve mücadelesi bu iki temel nedenden dolayı karmaşıktır. Hamam böcekleri ile bilinçsiz mücadele de en az hamam böceklerinin varlığı kadar insanlara zarar veren bir başka etkendir. Haşere kontrolü için kullanılan pestisitlerin ekipmansız ve bilinçsiz olarak kullanılması çoğu zaman böceklerin varlığından çok daha fazla insanlara zarar verir. Doğru ve etkin bir hamam böceği mücadelesi için mutlaka profesyonel böcek ilaçlama ve pest kontrol firmaları tercih edilmelidir.