Uğur Böceği
Uğur böceği, Coccinella septempunctata için 600 yıldan fazla süredir kullanılan bir isimdir. Böcekler hakkındaki bilgiler arttıkça, bu isim tüm akrabalarına, Coccinellidae böcek ailesinin üyelerine genişletilmiştir. Adlarının kaynağı olan "lady" ise "Meryem Ana" ya ithaf edilen bir tanımlamadır. Diğer Avrupa dillerindeki yaygın adlar da aynı bağlantıyı taşır (Almanca'daki adı Marienkäfer, "Meryem böceği" veya "uğur böceği" olarak çevrilir). Uğur böceği, şiirlerde ve yazılarda sıklıkla yer alır. Türkçe’de “Uç Uç Böceği” ismi Uğur Böcekleri için kullanılır.
Uğur Böceği Adlandırması ve Tanımı
ABD'de, "ladybird" ismi popüler bir şekilde "ladybug" olarak amerikanlaştırıldı. Ancak bu böcekler gerçek böceklerdir (Coleoptera), (Hemiptera) değildir. Artık bilimsel tanımlamada da “uğur böceği” dendiğinde tek bir böcekten bahsedilmemektedir. İngilizce de "ladybird" Türkçe’de “uğur böceği” kelimesi, sadece Coccinella septempunctata için değil, tüm Coccinellidae ailesi için kullanılmaktadır. Kuşlar gibi, uğur böceklerinin de birçok türü vardır ve gazete yazarlarının sıkça kullandığı "çeşit" kelimesi "tür" kelimesinin yerine geçerli bir alternatif değildir.
Uğur Böceği Zararlı Mı?
Birçok uğur böceği türü, bitkilerin zararlıları olan fitofaj böcekleri yedikleri için insanlar için faydalı olarak kabul edilir, ancak hepsi bitki zararlılarını yemez ve bazıları kendileri zararlı olabilir.
Tanım
Coccinellidae, Cucujoidea üst familyasına ait bir böcek ailesidir ve bu aile, böceklerin Polyphaga (Coleoptera) alt takımı içindeki Cucujiformia serisine aittir. Cucujoidea içindeki akrabaları Endomychidae ("yakışıklı mantar böcekleri") ve Corylophidae ("küçük mantar böcekleri")'dir. Dünya çapında yaklaşık 6.000 uğur böceği türü bilinmektedir
Uğur böceği yetişkinleri ovaldir, türlere bağlı olarak uzunlukları yaklaşık 1 mm'den 10 mm'nin üzerine kadar değişir ve kanatları vardır. Dişiler ortalama olarak erkeklerden daha büyüktür. Bazı türlerin erginleri parlak renklidir. Çenelerini çiğnemek için kullanılır. Yetişkin uğurböcekleri tibio-femoral eklemlerden (bacak eklemleri) refleks kanama yapabilirler.
Kan (hemolimf), itici bir kokuya sahip olmasının yanı sıra (bazı türlerde) çeşitli alkaloid toksinleri (adalin, koksinelin, eksokomin, hippodamin vb.) içermesi nedeniyle iticidir.
Hemolimf sarıdır ve iticiliği ve toksisitesinin yırtıcı hayvanlara karşı bir savunma mekanizması olduğuna inanılmaktadır. Bazı insanlar, bazı yetişkin uğurböceklerinin parlak renklerinin (siyah üzerine kırmızı veya kırmızı üzerine siyah) aposematik olduğunu, yani renklerin olası yırtıcıları, böceklerin tatsız veya zehirli olduğu konusunda uyardığını iddia etmiştir.
Olgunlaşmamış aşamalar (yumurta, larva ve pupa) da erginlerinin sahip olduğu toksinleri içerir ve bu özellikleriyle, toksinleri tamamen farklı olmasına rağmen Paederus cinsine ait gezici böceklere (Staphylinidae) benzerler. Toksinlerin larvaların sırt bezlerinde üretildiği söylenmektedir. Yumurtalar uzun ovaldir ve sadece birkaç türde yetişkin dişinin salgıları tarafından korunur. Yumurta, larva ve pupaların yamyamlığı, özellikle avın az olduğu durumlarda yaygındır. Larvalar hareketlidir ve bazı türlerde (örneğin Scymnus ve Cryptolaemus) mumsu salgılarla korunur. Pupalar bir koza tarafından korunmazlar (diğer bazı böceklerde olduğu gibi), ancak larvalar pupa olmadan önce beslenme alanlarından (yamyamlık riski altında olabilecekleri yerler) biraz uzaklaşabilirler.
Uğur Böceklerinin Öne Çıkan Özellikleri
- Boyları 5 cm ile 1 cmarasında değişir.
- Yarım küre şeklinde vücut yapısına sahiptirler.
- Genellikle yararlı bir böcek türüdür, ancak Epilachninaetürü tarım açısından zararlıdır.
- Uçuş kabiliyetleri yüksektir.
- Tehlike anında yere düşerek bacaklarını kanat altına toplarlar ve ölü taklidi
- Kış aylarında bir arada yaşarlar ve kış uykusuna yatarlar.
- İlkbahar aylarında yaprak altlarına veya kovuklara yumurta bırakırlar.
- Uğur böceği larvalarıçok hareketli ve renkli yapıdadır. Ortalama olarak larvalar 4 defa deri değiştirirler.
- Uğur böceği larvalarının gelişme süresi 30 ile 60 günarasındadır.
- Biyolojik mücadeledekullanılırlar.
- Parlak renkleri korunmalarına yardım eder ve düşmanlarını kötü koku yayarak uzaklaştırırlar.
- Ortalama yaşam süreleri 2 ile 3 yılarasında değişir.
- Üç çift ayağa ve bir çift antene sahiptirler.
- Türün Asya’da yetişen alt türleri zehirliyapıya sahiptir ve hayvanlar ile insanları ısırdıklarında can yakıcı etkiye sahiptirler.
Uğur Böceklerinin Yaşam Döngüsü ve Davranış
Uğur böceği yumurtaları, pupa haline gelmeden, metamorfoza uğramadan ve yetişkinlere dönüşmeden önce dört dönem geçiren larvalar üretir. Tipik olarak, uğurböceklerinin her yıl birkaç nesli vardır ve yetişkinlerin kış uykusuna yatabileceği soğuk kış havaları üremeyi yavaşlatır veya durdurur.
Yetişkinleri ve larvaları pul böceklerle beslenir ve yalnızca belirli türleri yaprak bitleriyle beslenir. Yaprak bitleriyle beslenenler daha hızlı gelişir, daha hızlı yaşlanır, daha hızlı hareket eder, genellikle daha büyüktür ve yumurtalarını kümeler halinde bırakırlar. Ölçekli böceklerle beslenenler daha yavaş gelişir, daha uzun yaşar, daha yavaş hareket eder, genellikle daha küçüktür ve yumurtalarını tek tek bırakırlar.
Uğur Böcekleri Neyle Beslenir?
Uğur böcekleri, çoğunlukla etobur yırtıcı böceklerdir ve beslenme alışkanlıkları onları çeşitli zararlı böceklerle mücadelede değerli kılar. Genelde yedikleri şeyler:
- Yaprakbitleri (Aphids): Uğur böceklerinin diyetinin büyük bir kısmını oluşturan yaprakbitleri, küçük, bitkilerin öz suyunu emen zararlı böceklerdir. Uğur böcekleri, bu zararlıları büyük miktarlarda tüketebilir, böylece bahçelerde ve tarım alanlarında doğal bir kontrol mekanizması işlevi görürler. Bazı uğur böceği türleri günde yaklaşık olarak 300’e yakın yaprak bitiile beslendikleri için tarlalarda ve bahçelerde zararlı böcek istilalarına karşı savaşan doğal savaşçılardır.
- Ölçek Böcekleri (Scale Insects): Bu böcekler de bitkilerin sularını emerek zarar verir ve uğur böcekleri tarafından sıklıkla tüketilirler.
- Unlu Bit Böcekleri (Mealybugs): Bu beyaz, unlu görünümlü böcekler de uğur böceklerinin yemek listesinde yer alır ve benzer şekilde bitkileri zararlarından korurlar.
- Küçük Larvalar ve Yumurtalar: Uğur böcekleri, diğer böceklerin yumurtalarını ve larvalarını da yerler, bu sayede potansiyel zararlıların nüfuslarını kontrol altında tutarlar.
- Pollen ve Nektar: Bazı uğur böceği türleri, özellikle erişkinlik dönemlerinde veya besin kaynakları az olduğunda polen ve nektar gibi bitkisel maddelerle beslenebilirler. Bu tür beslenme davranışları, onların diyetlerini çeşitlendirir ve yaşamlarını sürdürebilmeleri için ek enerji kaynakları sağlar.
Yamyamlık birçok türde kaydedilmiştir; yumurta veya diğer larvaları yiyen larvaları ve herhangi bir yaşam evresindeki bireylerle beslenen yetişkinleri içerir. Epilachna ve Henosepilachna cinsindeki bazı türler gibi bazı koksinellidler çoğunlukla yırtıcı değildir. Yırtıcı türlerin çoğunluğu, hem larva hem de yetişkin aşamalarında diyetlerini diğer besin kaynaklarıyla da tamamlayabilir. Tüketilen hayvansal olmayan maddeler arasında yapraklar, polen, nektar, özsu, mantarlar ve tatlı özsu bulunur. Coccinellinae alt familyasının Halyziini kabilesinin üyeleri zorunlu mantar besleyicilerdir. Uğur böceği larvaları ve yetişkinleri, kıtlık zamanlarında normal avlarını diğer yiyecek türleriyle destekleyebilirler.
Biyoloji Ve Ekoloji
Uçuş
Coccinellidler çoğunlukla gün boyunca uçarlar. Arka kanatlardaki yaylı, silindirik damarlar uçuş sırasında sertleşir ve katlanırken bükülür. Kanatların katlanmasına zardaki kırışıklıklar da yardımcı olur. Bu böcekler, kış uykusuna yatma ve üreme alanlarına ve daha fazla yiyeceğin bulunduğu bölgelere uzun mesafeler boyunca göç edebilirler. Tanınabilir yer işaretlerine ilgi duyuyor gibi görünüyorlar. Bir alan ne kadar kalabalıksa, o kadar çok birey ayrılır, ancak beslenecek yeterli av türü varsa kalacaklardır. "Önemsiz uçuşlar", yiyecek ararken veya yumurtlayacak bir yer bulurken uçmayı ifade eder. Britanya'daki türler üzerinde yapılan bir araştırma, uğur böceklerinin 120 km'ye kadar uçabildiğini buldu. 30 km/sa (19 mil/sa) hızla uçtular ve 1.100 m'ye yakın irtifalara ulaşabildiler.
Uğur böcekleri, bu beslenme alışkanlıkları sayesinde bahçelerde ve tarlalarda zararlı böcek popülasyonlarını doğal yollarla azaltmada çok etkilidir. Ancak, bazı uğur böceği türleri kendileri de bitki zararlısı olabilir veya insanların yaşam alanlarını istila edebilir. Bu türler genellikle istilacı türlerdir ve yerel ekosistemler için potansiyel tehdit oluşturabilirler.
Doğadaki Rolleri
Uğur Böcekleri besin ağlarında hem avcı, hem av hem de parazit konakçı olarak hareket ederler. Uğur Böcekleri türlerinin çoğunluğu etobur ve yırtıcıdır; tipik olarak yaprak bitleri, pullu böcekler, beyaz sinekler, psillidler ve adelgidler gibi Sternorrhyncha böceklerini avlarlar. Bazı türler, akarların yanı sıra güvelerin ve diğer böceklerin larvalarıyla da beslenir. Avlarının çoğu tarımsal zararlılar olduğundan faydalı böcekler olduğu düşünülmektedir. Hodek ve Honěk tarafından 2009 yılında yapılan bir meta araştırma, yaprak biti yiyenlerin ılıman bölgelerde yaşayan türlerin yaklaşık yüzde 68'ini, ancak dünya çapındaki türlerin yalnızca yüzde 20'sini oluşturduğunu buldu. Toplam türlerin yaklaşık yüzde 36'sı çoğunlukla pul böceklerle besleniyor. Larvalar ve yetişkinler, diğer böcek gruplarından farklı olarak aynı yiyecekleri yerler.
Doğal Düşmanları
Tüm böceklerin avcıları, parazitleri/parazitoitleri ve/veya patojenleri vardır. Uğurböcekleri muaf değildir. Epilachna borealis ve E. varivestis'in larvaları, Epilachna cinsinde uzmanlaşmış yerli bir tachinid sineğinin (Aplomyiopsis epilachnae (Aldrich)) saldırısına uğrar. E. varivestis'in larvaları aynı zamanda eülofid yaban arısının (Pediobius foveolatus, yukarıya bakınız) saldırısına uğrar. Bu yaban arısı, Hindistan'daki diğer epilachnine uğurböceklerinin parazitoididir ve özellikle Epilachna varivestis'i kontrol etmek için kullanılır.
Bir başka yerli tachinid sineği olan Hyalmyodes triangulifer (Loew), daha az uzmanlaşmıştır ve yalnızca Epilachna varvestis'in değil, aynı zamanda Coleomegilla maculata'nın, birkaç zararlının ve bir pterophorid güvesinin larvalarına da saldırmaktadır.
Uğurböceklerinin parazitoitleri arasında belki de en iyi bilineni braconid yaban arısı Perilitus coccinellae'dir.
Yetişkin uğurböceklerine ve daha az oranda da larva ve pupalara saldırır. Coccinella septempunctata, Coleomegilla maculata ve diğer bazı türlere saldırır. Uğurböceklerinin diğer birçok parazitoidi ve patojenini daha vardır.
Yaşamın herhangi bir aşamasındaki kokcinellidler; kuşlar, örümcekler, karıncalar ve bağcık kanatları gibi yırtıcı hayvanlar tarafından avlanır. Ayrıca bazı sinekler, keneler, akarlar, hymenopteranlar ve nematodlar dahil olmak üzere parazitler ve bakteri, mantar ve protozoa dahil olmak üzere patojenler için de konakçıdırlar. Wolbachia bakterisi yumurtaları enfekte eder ve erkek zigotları öldürür. Uğur Böceği türlerinin karışıklığı cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlardan etkilenmelerine yol açmıştır.
Uğur Böceğinin Biyolojik Mücadelede Kullanımı
Uğur böceği türlerinin çoğu, çoğu zararlı olarak kabul edilen Homoptera veya Acarina'nın yırtıcıları oldukları için faydalı kabul edilir. Bu yırtıcı uğurböcekleri, avlarının popülasyonunun düzenlenmesine katkıda bulunur.
Uğurböcekleri doğal olarak zararlıların yüksek düzeyde kontrolüne katkıda bulunduğunda veya diğer yırtıcı hayvanlar ve/veya parazitoitler ve hastalıklarla birlikte zararlıların popülasyonunun düzenlenmesine katkıda bulunduğunda, insanlar bundan faydalanabilir. Yani bahçıvanlar, yetiştiriciler ve çiftçiler hiçbir ücret ödemeden faydalanabilirler. Çünkü hiçbir haşere sorunları yoktur veya ihmal edilebilir düzeydedir.
Bazen bahçıvanlar uğur böceği larvalarını zararlı böceklerle karıştırır ve onları öldüren kimyasal böcek ilaçları sıkarlar. Sonuç, gerçek zararlılardan kaynaklanan sorunların artmasıdır. Cevap, insanları uğurböcekleri ve larvalarının neye benzediği hakkında bilgilendirmek için sürekli bir eğitim gerektirir. Zarar verecek kimyasalların (böcek öldürücüler, mantar öldürücüler veya herbisitler) püskürtülmesinden kaçınılmalıdır.
İkinci tür biyolojik kontrol, artırıcı biyolojik kontroldür. Bu, belirli bir haşere varlığını azaltmak için uğur böceklerinin sayısının yetersiz olduğu zaman yapılır. Ticari bir üreticiden satın alınarak yapılır. Ancak yetişkin uğurböceklerinin serbest bırakılması durumunda çoğunun uçup gitme riski vardır. Ancak uğur böceği larvaları serbest bırakılırsa, kendilerine sunulan haşereyi yeme veya açlıktan ölme seçenekleri vardır; uçup gidemezler.
Açıkçası, bu, zararlıyı, o zararlıyı yiyecek olan satın alınan bir uğur böceği türüyle eşleştirmeyi gerektirir.
Üçüncü tür biyolojik kontrol, klasik veya aşılayıcı biyolojik kontroldür. Burada, bir uğur böceği (veya diğer) türünün halihazırda mevcut olmayan bazı bireyleri, bir popülasyon oluşturacakları ve sonunda endişe konusu olan zararlıyı kontrol altına alacakları umuduyla serbest bırakılır.
Seralar (seralar), dış mekan habitatlarından farklı olarak bitkiler, zararlılar ve biyolojik kontrol ajanları için bir yaşam alanı sağlar.
Uğur Böcekleri Hakkında En Çok Sorulan Sorular
Uğur Böcekleri Neden Uğur Getirir?
Uğur böcekleri, birçok kültürde şans ve uğur sembolü olarak kabul edilir. Bu inanç, eski zamanlardan beri devam etmektedir. Uğur böceklerini gördüğünüzde, genellikle iyi şansın yaklaştığına inanılır.
Uğur Böcekleri Kaç Tane Beneklidir?
Genellikle uğur böceklerinin kanatlarında 7 benek bulunur. Ancak bu sayı türden türe değişebilir.
Uğur Böcekleri Neden Kırmızıdır?
Uğur böceklerinin parlak kırmızı renkleri, kendilerini korumalarına yardımcı olur. Bu renk, avcıları uzak tutar ve onları tehlikeli gösterir.
Uğur Böcekleri Ne Yer?
Uğur böcekleri, genellikle yaprak bitleri ile beslenirler. Aynı zamanda unlu bitler ve bazı bitkilerle de beslenebilirler.
Uğur Böcekleri Kış Uykusuna Yatar Mı?
Evet, uğur böcekleri kış aylarında bir araya gelir ve kış uykusuna yatarlar. Bu süre zarfında hareketsiz kalırlar.
Uğur Böcekleri Kaç Yıl Yaşar?
Ortalama yaşam süreleri 2 ile 3 yıl arasında değişir.
Uğur Böcekleri Nasıl Ürer?
İlkbahar aylarında yaprak altlarına veya kovuklara yumurta bırakırlar. Yumurtadan çıkan larvalar çok hareketli ve renklidir.
Uğur Böcekleri Hangi Zararlılara Karşı Kullanılır?
Uğur böcekleri, tarım alanında mücadeleci ve avcı böcekler olarak kullanılırlar. Özellikle yaprak bitleri ile savaşırken etkilidirler.
Uğur Böcekleri Neden Ölü Taklidi Yapar?
Tehlike anında uğur böcekleri yere düşer, bacaklarını kanat altına toplar ve ölü taklidi yaparlar. Bu, avcıları uzak tutmaya yardımcı olur.
Uğur Böcekleri Hangi Böcek Ailesine Aittir?
Uğur böcekleri Coccinellidae ailesine aittir ve bu ailede yaklaşık 6.000 farklı tür bulunmaktadır.
